Lutendo lwa mvelele ya vha San
Huna tshaka nnzhi dzo fhambanaho dza lutendo vhukati na nga ngomu ha tshaka dza San,
fhedzi hu dovha ha vha na zwithu zwinzhi zwine zwa fana, na vhukati ha zwigwada zwo fhambanaho vhukuma.
Mafheloni a centuary ya vhu 19, munna wa MoXam (munna wa San ubva Northern Cape) na munwe ubva Lesotho vho ḓiimisa nga vhoṱhe vha ṱalusa lutendo lwavho sa /Kaggen kana Cagn.
/Kaggen o vha e ṱhanganyelo ya mufhuri na muthomi – a re na maanḓa nahone nga zwiṅwe zwifhinga e na vhuthu, fhedzi a tshi kona u ita zwiito zwo ḓalaho thaidzo, khombo, na vhutsilu.
Vho vha vha tshi humbulwa nga u sika ntsa, tshipuka tshine tsha anzela u vhonala kha vhutsila ha matombo Afrika Tshipembe.
Vha Kalahari San vha na mubvumbedzwa ane a nga mufhuri kha zwiṱori zwavho.
Ju/’hoasi vha ṱaluswa sa midzimu ya vhuimo ha nṱha na ya fhasi, ya u thoma i tshi tshimbidzana na vhutshilo na ḓuvha ḽine ḽa khou bva, ngeno ya vhuvhili i tshi tshimbidzana na lufu na vhukovhela.
Lutendo lwo phaḓalalaho lwo vha lu lwa uri, musi shango ḽi tshi thoma u sikwa, zwipuka zwo vha zwi sa fhambanyiwi na vhathu vha u thoma.
Havha vhathu vho vha vha sa athu vha na mikhuvha kana mvelele.
Ndi nga murahu ha tsiko ya vhuvhili he vhathu vha fhambana na zwipuka, nahone vhathu vha guda u tevhedza mulayo wa tshitshavha.
Dziṅwe thendo na mafhungo, khamusi a kale, zwo ṱanganedzwa nga vhathu vhanzhi.
Lutendo nga ha lufu lu a fulufhedzea nga nḓila i si yavhuḓi. Mafheloni a ḓana ḽa vhu-19 ḽa miṅwaha, onoyo munna muthihi wa Xam o ṱalutshedza uri nga tshifhinga tsha lufu, mbilu ya muthu i ya ṱaḓulu, hune ya vha ṋaledzi.
- Vhalani hafhu:Mitshino ya sialala ya Eswatini
Kha vha San vha musalauno vha Kalahari, motjhotjhonono wo vha u tshi tshimbidzana na lufu lwa muthu.
Translated by Nthaduleni Rolivhuwa
